محمد نصیری؛ رمضان رضائی؛ حسین زارعکار
چکیده
تشکیل حکومت بهطور قطع از مظاهر هر تمدنی است؛ چنانکه یکی از مقولههای مهم در حکومتداری، اهمیت به آراء عمومی و مشورت با مردم است. اینکه مشورت با مردم یکی از اقدامات مهم و بلکه بخشی از سیرة رسول خدا(ص) ...
بیشتر
تشکیل حکومت بهطور قطع از مظاهر هر تمدنی است؛ چنانکه یکی از مقولههای مهم در حکومتداری، اهمیت به آراء عمومی و مشورت با مردم است. اینکه مشورت با مردم یکی از اقدامات مهم و بلکه بخشی از سیرة رسول خدا(ص) بوده است، امری غیرقابل انکار و بلکه غیرقابل تردید است، اما اینکه این مشورتها در چه قلمروهایی و مبتنی بر چه مبانیای بوده است، از مباحث مورد گفتگو و اختلاف نظر میان مورخان، مفسران و متکلمان است؛ چنان که راهبرد یا تاکتیک بودن این مشورتها که مسئلة اصلی این پژوهش را ساخته است، از مباحث مهم و دارای نتایج کاربردی برای اعصار مختلف فرهنگ، تمدن و حاکمیت اسلامی، بهویژه در نگاه به آینده و حرکت بهسوی تمدن نوین اسلامی خواهد بود؛ مسئلهای که کوشش میشود بهروش تحلیلی و رویکردی تلفیقی یعنی تاریخیـکلامی و مبتنی بر اسناد و مدارک تفسیری و تاریخی تبیین گردد. تشخیص راهبردی یا راهکُنشی بودن مشورتهای پیامبر بهعنوان الگوی تمام عیار مسلمانان و نیز حاکمان اسلامی، که هدف اصلی این مقاله را تشکیل میدهد، در نحوة مراجعه بهآراء عمومی در حکومتهای اسلامی در اعصار مختلف، تأثیر مستقیم دارد. بهنظر میرسد مشورتهای رسول خدا (ص) در دو قلمرو سیاسی و نظامی بیشتر نمود داشته است و هریک از این قلمروها مبتنی بر امور عرفی بوده است؛ همچنانکه راهبردی بودن تمامی مشورتها نیز غیرقابل تردید است؛ مضاف به این که رسول خدا (ص) و به تبع ایشان مردم، بین امور عرفی و امور الهی که حکم شرعی درباره آنها وجود دارد، در مشورت کردن، تفکیک قائل میشدند.