نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیات علمی دانشگاه تهران، دانشکده معارف و اندیشه اسلامی،

2 دانشگاه تهران دانشکده معارف و اندیشه اسلامی

3 استادیار گروه معارف دانشکده معارف و اندیشه دانشگاه تهران

4 دانشگاه شهرکرد- معاون دفتر نهاد

چکیده

از گذشته های دور نقد و نگارش ردیه برضد عارفان مسلمان جریان داشته است. اتهام های وارده، عمدتا معطوف به سه محور شریعت گریزی، عقل و علم ستیزی بوده است. بر اساس دو محور اخیر به‌ویژه محور سوم – علم ستیزی که مسئله این پژوهش است، عارفان مسلمان عامل رکود و بلکه انحطاط تمدن اسلامی قلمداد شده اند. این پژوهش می کوشد از خلال گزاره های تاریخی، منابع و میراث مکتوب عرفان، حقیقت امر را تبیین و مورد تحلیل قرار دهد. مروری بر گزارش های دقیق تاریخی معطوف به مسئله پژوهش، از یک سو، نشان از خدمات ارزنده این جریان در سه ساحت دانشمندان و مولفین، رویکردهای علمی اخلاقی و درنهایت کارکردهای علمی تمدنی آن دارد، حقیقتی که نه فقط در حلقه های خرد و کلان آموزشی خانقاه ها،‌بلکه در نهان بی نهایت طلب عارفان بلندآوازه در گستره تاریخ عرفان اسلامی متجلی شده ومیراثی فاخر را به ودیعت نهاده است. چنان که ویژگی قرین بودن دانش در عرفان با اخلاق وعلم با معنویت، ضمن مانا کردن کارنامه علمی آنان از سوی دیگر، الگوی دانش در طراز تمدن اسلامی را به ظهور رسانده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Islamic mysticism, apostasy or a model of civilization in the field of education

نویسندگان [English]

  • mohammad nasiri 1
  • ramezan rezayi 2
  • seyed mohamadreza mosavi faraz 3
  • bagher mokhtatri 4

1 tehran

2 معاون دانشکده

3 tehran

4 sharekord un

چکیده [English]

Criticism and writing of denials against Muslim mystics have been going on since ancient times. The accusations were mainly focused on the three axes of apostasy, reason and anti-science. According to the last two axes, especially the third axis - anti-science which is the subject of this research, Muslim mystics have been considered as the cause of stagnation and even the decline of Islamic civilization. This research tries to explain and analyze the truth of the matter through historical propositions, sources and written heritage of mysticism. A review of accurate historical reports focusing on research, on the one hand, shows the valuable services of this movement in three areas of scientists and authors, scientific-ethical approaches and finally its scientific-civilizational functions, a fact that not only in micro and macro educational circles Monasteries, but in the secret of the infinite desire of famous mystics, has been manifested in the history of Islamic mysticism and has bequeathed a glorious heritage. As the characteristic of combining knowledge in mysticism with morality and science with spirituality, while maintaining their scientific record on the other hand, the pattern of knowledge in the style of Islamic civilization has emerged

کلیدواژه‌ها [English]

  • : Mysticism
  • Sufism
  • Islamic spirituality
  • science
  • knowledge
  • Islamic civilization
ابن‌خمیس الموصلى، حسین بن نصر (1427)، مناقب الأبرار و محاسن الأخیار فى طبقات الصوفیة، بیروت: دار الکتب العلمیة چاپ اول.
ابن‌فوطی، عبدالرزاق ابن احمد (1962)، تلخیص‌ مجمع‌ الاداب‌ فی‌ معجم‌ الالقا‌ب‌، دمشق: وزارة‌ الثقا‌فة‌ والارشا‌د القومی.‌
ابن‌میثم بحرانی، میثم بن علی ( 1417)، شرح نهج البلاغه، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
ابن‌سینا، ابوعلی حسین ابن عبدالله (1413)، الاشارات و التنبیهات، تحقیق سلیمان دنیا، بیروت: نشر موسسه نعمان.
الاصبهانى، ابو نعیم احمد بن عبدالله (بیتا)حلیة الاولیاء و طبقات الاصفیاء، قاهره: دار ام القراء للطباعة و النشر.
آقا‌بزرگ تهرانی، محمد محسن (1403)، الذریعة الی تصانیف الشیعه، بیروت: دارالاضواء.
انصاری، خواجه عبدالله (1389)، مجموعه رسائل خواجه عبدالله انصاری،مشهد: توس.
بلخى (مولوى)، جلال‌الدین‌محمد (1378)، فیه مافیه، تهران:عطار و فردوسی،
بلخى (مولوى)، جلال‌الدین‌محمد (1380)، مثنوی معنوی، تهران: انتشارات ققنوس،چاپ پنجم.
بلخى، بهاء الدین‌محمد (1382)، معارف، تهران: انتشارات طهورى، چاپ سوم.
پورجوادی، نصرالله (1368)، ابو‌منصور اصفهانی صوفی حنبلی، معارف، شماره 16 و17.
توسلی، حمیدرضا ( ۱۳۷۶)، آشنایی با خانقاههای تاریخی ایران، در مجموعه مقالات اولین کنگره تاریخ معماری و شهرسازی. تهران: سازمان میراث فرهنگی.
حلبی، علی‌اصغر (1393)، تاریخ تصوف و عرفان، تهران: نشر زوار.
حلّى، سید‌ابن‌طاووس (1406)، فلاح السائل و نجاح المسائل‌، قم: بوستان کتاب.
حموی، یاقوت ‌بن‌عبدالله (1995)، معجم البدان، بیروت: دار صادر، ط دوم.
خرمشاهی، بهاء‌الدین (1397) قرآن و مثنوی (فرهنگواره تاثیر آیات قرآن در ابیات مثنوی)، تهران:نشرقطره.
خطیب‌ بغدادی‌، احمد بن علی (1417)، تاریخ بغداد، بیروت: دارالکتب العلمیه.
دهخدا، علی‌اکبر (1354)، لغتنامه، زیرنظر محمد معین و سیدجعفر شهیدی، تهران: دانشگاه تهران.
راوندى، مرتضى‏ (1382)، تاریخ اجتماعى ایران‏، تهران: انتشارات نگاه‏، چاپ دوم.
 رضایی، مهدی و همکاران (1393)، علل و انگیزه ­های مشارکت اجتماعی صوفیان، پژوهش‌های ادب عرفانی، سال هشتم شماره اول، 
 زرین کوب، عبدالحسین (1394)،ارزش میراث صوفیه، تهران: امیر کبیر،چاپ هفدهم.
 سنایی غزنوی، ابو‌المجد مجدود‌بن‌آدم (1381)، دیوان حکیم سنایی، تصحیح بدیع الزمان فروزان فر، تهران: نشر آزادمهر.
 سهروردى، شهاب‌الدین ابوحفص (1427)، عوارف المعارف، قاهرة: مکتبة الثقافة الدینیة، چاپ اول.
 سهروردی، عبدالقاهر‌بن‌عبدالله (۱۳۶۳)، آداب المریدین، تهران: نشر مولی.
 سیدبن طاووس (۱۴۲۱)، سعدالسعود، محل نشر: انتشارات دلیل، طبع اول
 شبلی، احمد (1369)، تاریخ آموزش در اسلام، ترجمه محمدحسین ساکت، تهران: دفترنشرفرهنگ اسلامی.
شیرازی، قطب‌الدین (1369)، درة التاج، تهران: حکمت، چاپ سوم.
 قونوى، صدر‌الدین (1416)، المراسلات بین صدر الدین القونوى و نصر الدین طوسى، بیروت: وزارت مرکزى علوم و فن آورى آلمان، چاپ اول.
ضیایی، سید‌عبدالحمید (1390)، در غیاب عقل، تهران: فکر آذین.
طباطبایی، سیدجواد (1389)، زوال اندیشه سیاسی درایران، تهران: کویر، چاپ نهم.
 العتبی، محمد عبدالجبار (1374)، تاریخ یمینی، ترجمه ناصح بن ظفر جرفادقانی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
 عطار نیشابورى، فرید الدین (1430)، تذکرة الأولیاء، دمشق: دار المکتبى، چاپ اول.
 غزالى، ابو‌حامد محمد، (بیتا)، إحیاء علوم الدین، بیروت: دار الکتاب العربى، چاپ اول.
 غزالى، ابو‌حامد محمد، (1383)، کیمیاى سعادت، تهران: شرکت انتشارات علمى و فرهنگى، چاپ یازدهم.
 غزالى، ابو‌حامد محمد (1416)، مجموعه رسائل امام غزالی، بیروت لبنان: دارالفکر.
 غنی، قاسم (1389)، تاریخ تصوف در اسلام، تهران: نشر زوار.
 فیاض، ابراهیم و همکاران (1393)، «تصوف و جامعه‌شناسی توسعه‌نیافتگی در ایران»، مطالعات الگوی پیشرفت اسلامی و ایرانی، شماره 4.
 کاشانی،محمودبن‌علی عزالدین‌ (1390)، مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه، تهران: نشر علمی.
 کرباسیان، اکبر (1380)، تقابل و تعارض تصوف با توسعه، گزارش، شماره 124.
کسروی، احمد (1348)، ورجاوند بنیاد، تهران: فرخی.
 دانش‌پژوه، محمدتقی (1347)، روزبهان نامه، تهران: انجمن آثار ملی، چاپ اول.
معین، محمد (1371) فرهنگ فارسی معین، تهران: ورشان.
 مکارم شیرازی، ناصر (۱۳۸۱)، جلوه حق: بحثی پیرامون صوفیگری در گذشته و حال، قم: مدرسه الامام علی بن­ابی طالب (ع)،
 ملاصدرا، صدر المتالهین‌شیرازی (1392)،حکت متعالیه اسفار عقلی اربعه، تهران: نشر مولی.
 نصر، سید‌حسین (1383)، سنت عقلانی اسلامی در ایران، تهران: قصیده سرا، چاپ دوم.
 نصر، سید‌حسین (۱۳۵۲)، سه حکیم مسلمان، ترجمه احمد آرام، تهران: انتشارات فرانکلین، چاپ دوم.
 نصر، سید‌حسین (1393)، علم و تمدن در اسلام، ترجمه احمد آرام، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
 نصر، سیدحسین (1397)، نظر متفکران اسلامی درباره طبیعت: خلاصه ای از آراء اخوان صفا و بیرونی و ابن‌سینا راجع به جهان،تهران: دانشگاه تهران.
نصیرالدین طوسی، محمدبن‌محمد (1396)، اوصاف الاشراف، تهران: آیت اشراق
 نمله، علی‌بن‌ابراهیم (1995)، الوراقه و اشهر اعلام الوراقین، مدینه منوره: مطبوعات مکتبه ملک فهد، چاپ اول.
 نیکلسون (1375)، تصوف اسلامی و رابطه انسان با خدا، ترجمه محمد رضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
 ابن ­منظور، محمد‌بن‌مکرم جمال‌الدین (1414)، لسان العرب، بیروت: دارصادر.
 https://www.khamenei.ir